Kapodastry

Kapodaster to niewielkie akcesorium gitarowe o ogromnych możliwościach. Jest to rodzaj klamry (najczęściej metalowej lub plastikowej) zakładanej na gryf, która dociska wszystkie struny na wybranym progu. Dzięki temu skutecznie podnosi tonację gitary – pozwala grać wyżej bez zmiany stroju instrumentu. W poniższym poradniku wyjaśniamy, czym dokładnie jest kapodaster, jak działa i jak z niego korzystać. Omówimy także różne rodzaje kapodastrów, ich wpływ na brzmienie oraz odpowiemy na najczęściej zadawane pytania dotyczące tego przyrządu.

Co to jest kapodaster i do czego służy?

Kapodaster (znany też po prostu jako capo od włoskiego capotasto, oznaczającego "główkę/prog") to urządzenie służące do zmiany wysokości dźwięku wszystkich strun gitary jednocześnie poprzez dociśnięcie ich do podstrunnicy na wybranym progu. Mówiąc prościej – kapodaster pełni rolę ruchomego siodełka (nutu). Gdy założymy go np. na drugim progu, wszystkie struny będą brzmiały o cały ton wyżej niż zwykle. Umożliwia to gitarzystom szybkie transponowanie utworów do innych tonacji bez konieczności ponownego strojenia instrumentu.

Zastosowań kapodastra jest wiele. Przede wszystkim korzysta się z niego, aby dopasować tonację utworu do swojego głosu lub do skali wokalisty, z którym gramy. Kapodaster pozwala zagrać daną sekwencję akordów w innym stroju – np. jeśli utwór jest w tonacji G-dur, ale potrzebujemy go wykonać w A-dur, wystarczy założyć kapodaster na 2. próg i zagrać te same akordy co wcześniej. Dla słuchacza utwór zabrzmi wyżej, ale dla grającego chwyty pozostają tak samo łatwe jak w pierwotnej tonacji. To niezwykle przydatne, gdy chcemy uniknąć trudnych chwytów barre lub skomplikowanych akordów w niewygodnych tonacjach – dzięki kapodastrowi możemy używać prostych, otwartych akordów w dowolnej tonacji.

Warto dodać, że kapodaster nie jest przeznaczony wyłącznie do gitar. Z powodzeniem używają go także muzycy grający na innych instrumentach strunowych, takich jak banjo, mandolina, a nawet ukulele. We wszystkich tych przypadkach zasada działania jest podobna – zmiana efektywnej długości strun w celu podniesienia ich wysokości dźwięku. Krótko mówiąc, kapodaster to proste, ale niesamowicie skuteczne narzędzie poszerzające możliwości instrumentów strunowych.

Jak działa kapodaster?

Działanie kapodastra opiera się na skróceniu efektywnej długości strun. Normalnie pustą (otwartą) strunę skraca stałe siodełko przy główce gitary. Gdy założymy kapodaster na gryf między dwoma progami, przejmuje on rolę takiego „ruchomego siodełka” w nowym miejscu. Struny są dociskane do podstrunnicy, więc ich drgająca część biegnie już od progu, przy którym zamontowany jest kapodaster, aż do mostka. Skrócenie długości strun powoduje podwyższenie ich tonu – im wyżej na gryfie założymy kapodaster, tym wyższe dźwięki uzyskamy z pustych strun i standardowych akordów.

Każdy próg to podniesienie dźwięku o pół tonu. Oznacza to, że kapodaster na 1. progu przetransponuje gitarę o pół tonu w górę (np. z E-dur do F-dur), na 2. progu – o cały ton (E-dur do F#-dur/G♭-dur), na 3. – o 1½ tonu (E-dur do G-dur) i tak dalej. Przykładowo, zwykły akord E-dur zagrany z kapodastrem na 2. progu zabrzmi jak F#-dur, choć palcowanie pozostaje takie samo jak dla E-dur. Dzięki temu capo pozwala swobodnie eksperymentować z tonacjami – gitarzysta może grać dobrze znane kształty akordów, a instrument automatycznie wydaje wyższe dźwięki.

W praktyce kapodaster daje podobny efekt, jak gdybyśmy przesuwali wszystkie akordy w górę gryfu. Różnica polega na tym, że nie musimy przy tym używać palca wskazującego do ciągłego przyciskania strun (jak przy chwytach barre) – rolę tę przejmuje kapodaster. Co ważne, po zdjęciu kapodastra strój gitary wraca do normy – jest to zmiana tymczasowa i odwracalna w każdej chwili. Ta elastyczność sprawia, że kapodastry są tak cenione przez muzyków.

Jakie są różne rodzaje kapodastrów?

Na rynku dostępnych jest wiele modeli kapodastrów, różniących się konstrukcją, materiałami oraz sposobem mocowania. Choć cel działania wszystkich jest taki sam, warto poznać podstawowe rodzaje kapodastrów i ich charakterystykę:

• Kapodaster sprężynowy (klamrowy) – Najpopularniejszy typ kapodastra. Wyposażony jest w mechanizm sprężynowy i dźwignię, którą ściskamy palcami, aby otworzyć klamrę. Po zwolnieniu, sprężyna dociska kapodaster do gryfu. Ten rodzaj jest bardzo łatwy w użyciu – można go szybko założyć i zdjąć jedną ręką, co docenia wielu gitarzystów koncertowych. Kapodastry sprężynowe są zazwyczaj solidne, dostępne w różnych rozmiarach i kształtach. Należy jednak pamiętać, że siła docisku jest tu ustalona przez sprężynę – w tańszych modelach bywa ona albo zbyt słaba (powodując brzęczenie strun), albo zbyt mocna (ryzyko przewyższania dźwięków). Mimo to, dobrej jakości kapodaster sprężynowy sprawdzi się w większości zastosowań na gitarach akustycznych i elektrycznych.

• Kapodaster z regulacją śrubową (dokręcany) – Ten typ kapodastra posiada śrubę lub mechanizm śrubowy, którym regulujemy siłę docisku. Montaż polega na założeniu kapodastra na gryf i dokręceniu śruby, aż struny zostaną odpowiednio dociśnięte. Przykładem takiej konstrukcji są słynne kapodastry marki Shubb (choć konkretnych modeli nie będziemy tu omawiać). Ich zaletą jest precyzja – można dostosować nacisk idealnie do grubości strun i krzywizny podstrunnicy, co zmniejsza ryzyko rozstrajania gitary i chroni gryf przed nadmiernym naciskiem. Kapodastry dokręcane często uważane są za bardziej profesjonalne; wielu doświadczonych gitarzystów wybiera je do studia i na scenę, gdy zależy im na perfekcyjnym brzmieniu i stabilnym stroju. Minusem może być nieco wolniejsze zakładanie w porównaniu do modeli sprężynowych – trzeba poświęcić chwilę na dokręcenie lub poluzowanie śruby.

• Kapodaster z paskiem (tekstylna opaska) – Najprostsza i często najtańsza odmiana kapodastra. Składa się z plastikowej lub metalowej poprzeczki oraz tekstylnej opaski z dziurkami lub rzepem, którą zapina się na gryfie. Regulacja odbywa się przez zapięcie paska na odpowiednią dziurkę (lub zaciśnięcie rzepu). Kapodastry na pasku były bardziej popularne w przeszłości, dziś wypierają je wygodniejsze modele sprężynowe i śrubowe. Niemniej jednak wciąż można je spotkać, zwłaszcza jako tanią opcję dla początkujących. Ich zaletą jest niska cena i niewielkie rozmiary, wadą zaś trochę mniej wygodne zakładanie (wymaga dwóch rąk i chwilki manipulacji) oraz mniejsza trwałość mechanizmu zapięcia.

• Kapodaster częściowy (kapo częściowe) – Ciekawa odmiana przeznaczona do eksperymentów z brzmieniem i alternatywnymi strojami. Taki kapodaster jest krótszy i zaprojektowany tak, by dociskać tylko wybrane struny (np. cztery z sześciu). Pozostałe struny pozostają otwarte. Pozwala to uzyskać efekt alternatywnego stroju bez przekręcania kluczy – przykładowo częściowy kapodaster, który ominie najniższą strunę E, może imitować strojenie Drop D itp. Kapodaster częściowy otwiera naprawdę szerokie możliwości aranżacyjne i tworzenie nietypowych akordów, jednak jest to narzędzie dla zaawansowanych. Początkującym zaleca się najpierw opanować standardowy kapodaster zakrywający wszystkie struny, zanim zaczną eksperymentować z wersjami częściowymi.

Oprócz powyższych, warto wspomnieć, że kapodastry mogą być dedykowane do konkretnych typów gitar. Na przykład kapodastry do gitar klasycznych mają zazwyczaj inną konstrukcję – są szersze i przystosowane do płaskiej podstrunnicy klasyka (bez promienia). Z kolei kapodastry do 12-strunowych gitar akustycznych mogą mieć mocniejszą sprężynę lub głębsze wycięcie, by objąć wszystkie struny parzyste. Większość standardowych kapodastrów do gitar akustycznych stalostrunowych sprawdzi się też na gitarze elektrycznej (i odwrotnie), ponieważ wymiary gryfów są zbliżone. Różnice dotyczą głównie krzywizny podstrunnicy – o czym więcej za chwilę.

Jak korzystać z kapodastera na gitarze?

Korzystanie z kapodastera jest proste i intuicyjne. Wybierz próg, na którym chcesz go założyć, otwórz kapodaster (ściśnij dźwignię w modelu sprężynowym lub poluzuj śrubę w dokręcanym) i umieść go na gryfie tuż za odpowiednim progiem. Następnie zwolnij nacisk lub dokręć śrubę – kapodaster powinien stabilnie docisnąć wszystkie struny do podstrunnicy. Teraz możesz grać dobrze znane akordy, ale zabrzmią one wyżej niż zwykle. Cała filozofia polega na tym, by dobrać właściwy próg do pożądanej tonacji utworu.

Najczęstsze zastosowanie kapodastra to transpozycja utworu do innej tonacji. Załóżmy, że nauczyłeś się piosenki używając łatwych akordów w C-dur, ale oryginalnie brzmi ona w D-dur. Zamiast uczyć się nowych chwytów lub obniżać strój gitary, wystarczy założyć kapodaster na 2. progu – teraz grając te same chwyty co wcześniej (C, F, G itd.) usłyszysz utwór w D-dur. Taki zabieg jest niezwykle przydatny dla wokalistów, którzy często proszą gitarzystę o transpozycję utworu do wygodniejszej dla nich tonacji. Dzięki kapodastrowi zmiana ta zajmuje dosłownie sekundę.

Kapodaster bywa też używany, aby uzyskać specyficzne brzmienie gitar. Skrócenie menzury (długości czynnej strun) sprawia, że gitara wydaje dźwięk nieco jaśniejszy, o wyższej barwie. Wiele utworów folkowych czy popowych granych jest z kapodastrem na 2–5 progu właśnie dla efektu bardziej świetlistego, dźwięcznego brzmienia gitary. Przykładowo, gitara z założonym kapodastrem na 7. progu ma bardzo jasne, niemal mandolinowe brzmienie – wykorzystał to m.in. George Harrison w utworze "Here Comes The Sun" (kapo na 7. progu). Z kolei capo na 5. progu sprawia, że standardowa gitara EADGBE brzmi zbliżenie do ukulele (ponieważ strój podnosi się o kwartę, do A-dur jak ukulele sopranowe).

Podczas gry z kapodastrem warto pamiętać, że zmienia się rzeczywista wysokość akordów. Jeśli grasz z innymi muzykami i masz założony kapodaster, musisz komunikować rzeczywiste akordy brzmiące, nie tylko kształty które trzymasz. Przykładowo, trzymając chwyt G-dur z kapodastrem na 2. progu, faktycznie brzmi A-dur – dla niektórych początkujących może to być mylące. Wystarczy jednak zrozumieć zasadę półtonów na progach, by szybko opanować tę umiejętność. Istnieją tabele i aplikacje, które ułatwiają ustalenie, jaki akord rzeczywiście brzmi przy danym ustawieniu kapodastra i chwycie – jednak z czasem nauczysz się tego liczyć w pamięci.

Na co dzień kapodaster można wykorzystywać do różnych kreatywnych celów. Gitarzyści często zakładają go, by ułatwić sobie grę niektórych utworów – np. akord F-dur (barre) potrafi sprawiać trudność początkującym, ale grając z kapo na 1. progu i łapiąc E-dur uzyskamy ten sam efekt bez pełnego barre. Oczywiście to tylko tymczasowe obejście problemu – chwytów barowych i tak warto się nauczyć – jednak dzięki kapodastrowi nawet początkujący mogą zagrać ulubione piosenki zanim opanują zaawansowane techniki.

Jaki kapodaster wybrać do gitary akustycznej lub elektrycznej?

Wybór kapodastra powinien zależeć od rodzaju gitary oraz preferencji co do sposobu użytkowania. Na szczęście wiele modeli jest dość uniwersalnych i sprawdzi się zarówno na gitarze akustycznej, jak i elektrycznej. Kluczową kwestią jest dopasowanie kapodastra do szerokości i profilu gryfu Twojej gitary.

• Gitary akustyczne vs elektryczne: Większość standardowych kapodastrów do gitar stalostrunowych (akustycznych) będzie działać również na gitarze elektrycznej. Oba typy zazwyczaj mają wąski gryf o zbliżonej krzywiźnie (promieniu) podstrunnicy. Warto jednak zwrócić uwagę, czy producent nie wskazuje dedykowanego zastosowania – czasem spotyka się modele opisane jako "do gitary akustycznej" lub "do elektrycznej". Różnica bywa subtelna i sprowadza się do siły docisku oraz profilu. Gitary elektryczne często mają bardziej zaokrągloną podstrunnicę (mniejszy promień) niż akustyczne, które miewają nieco bardziej płaską podstrunnicę. Jeśli użyjesz kapodastra zaprojektowanego pod bardzo płaski gryf na gitarze o mocno zaokrąglonym gryfie, może zdarzyć się, że środkowe struny będą dociskane mocniej niż zewnętrzne lub odwrotnie. Efektem mogą być drobne problemy ze strojem (niektóre struny brzmią wtedy odrobinę za wysoko albo brzęczą). Idealnie jest dobrać kapodaster pasujący do krzywizny gryfu – wielu renomowanych producentów podaje zakres promienia podstrunnicy, do którego dany model jest przeznaczony. Na szczęście przy typowych gitarach różnice nie są wielkie i uniwersalny kapodaster sprężynowy poradzi sobie zarówno z Telecasterem (promień ~9,5 cala), jak i z akustycznym dreadnoughtem (promień ~16 cali). Jeżeli jednak posiadasz gitarę o nietypowym gryfie (np. vintage Fender z bardzo mocnym łukiem podstrunnicy albo klasyczną z zupełnie płaskim gryfem), rozważ model kapodastra dedykowany do takiej konstrukcji.

• Gitara klasyczna (nylonowa): Gryf w gitarze klasycznej jest szerszy i całkowicie płaski. Do takiej gitary potrzebujesz kapodaster o odpowiedniej szerokości i prostej poprzeczce (bez wygięcia dopasowanego do łuku, bo tu łuku nie ma). Dostępne są specjalne kapodastry klasyczne – często wyposażone w śrubę regulacyjną, co pozwala dokładnie ustawić docisk na delikatniejsze nylonowe struny. Użycie zwykłego kapodastra od gitary elektrycznej na klasyku może skutkować niedociśnięciem strun na brzegach gryfu lub koniecznością zbytniego siłowania sprężyny (co z kolei grozi uszkodzeniem gryfu). Dlatego w przypadku gitary klasycznej lepiej zaopatrzyć się w dedykowany kapodaster.

• Jakość wykonania: Niezależnie od typu gitary, zwróć uwagę na solidność kapodastra. Nawet jeśli Twój budżet jest ograniczony, nie wybieraj najtańszych, nieznanych produktów o podejrzanie niskiej cenie. Dobrze wykonany kapodaster posłuży Ci przez wiele lat, natomiast kiepskiej jakości może szybko się zepsuć lub – co gorsza – uszkodzić instrument. Ważne elementy to: mocna sprężyna lub śruba, dobrej jakości podkładka (gumowa lub silikonowa) od strony strun, która zabezpieczy je i gryf przed zarysowaniem, a jednocześnie pewnie przyciśnie struny. Sprawdź też, czy kształt kapodastra nie będzie Ci przeszkadzał podczas gry – niektóre modele mają wystające elementy, które mogą zahaczać o dłoń lewej ręki, inne są zgrabne i ergonomiczne, przez co prawie ich nie czujesz podczas grania.

• Marki i cena: Ceny kapodastrów zwykle mieszczą się w przedziale od kilkunastu do kilkuset złotych. Nie ma jednak potrzeby wydawać fortuny – już za około 50–100 zł można kupić bardzo dobry kapodaster cenionej marki. Produkty firm takich jak Dunlop, D’Addario, Shubb, Kyser, Ernie Ball czy Ibanez cieszą się zaufaniem gitarzystów na całym świecie. Oczywiście droższe modele często oferują dodatkowe udogodnienia (lepsze materiały, precyzyjniejszą regulację, ciekawy design), ale jeśli dopiero zaczynasz, niedrogi, prosty kapodaster w zupełności wystarczy. Ważne, by pochodził od sprawdzonego producenta – wtedy nawet tańszy model będzie działał poprawnie.

Jeśli planujesz zakup, dobrym pomysłem jest przejrzenie oferty sklepów muzycznych. W sklepie strunygitarowe.pl znajdziesz różne kapodastry dostosowane do gitar akustycznych, elektrycznych i klasycznych – od prostych modeli na początek, po solidne kapodastry dla profesjonalistów. Przed wyborem upewnij się, że wybrany model pasuje do Twojego instrumentu i spełnia Twoje oczekiwania co do sposobu zakładania oraz jakości wykonania.

Czy kapodaster rozstraja gitarę?

Często początkujący gitarzyści obawiają się, że używanie kapodastra może rozstrajać gitarę. Jak to wygląda w praktyce? Sam kapodaster nie zmienia stałego stroju instrumentu, ale jego zastosowanie może chwilowo wpłynąć na intonację, jeśli nie jest poprawnie użyty. Oto kilka kwestii, o których warto wiedzieć:

• Delikatna zmiana napięcia strun: Kiedy dociskasz struny kapodastrem, zwłaszcza sprężynowym o silnym ucisku, istnieje ryzyko, że niektóre struny zostaną dociśnięte zbyt mocno i delikatnie naciągnięte. Powoduje to podwyższenie ich dźwięku (dźwięk staje się nieco "za wysoki", czyli struna brzmi minimalnie powyżej właściwej wysokości). W efekcie akord może zabrzmieć nieczysto. Dzieje się tak częściej na strunach środkowych (D, G), szczególnie gdy kapodaster nie jest idealnie dopasowany do krzywizny gryfu. Rozwiązaniem jest regulacja docisku (w kapodastrach śrubowych) lub wypróbowanie innego ustawienia kapodastra bliżej progu. Dobre jakościowo kapodastry są zaprojektowane tak, aby zminimalizować to zjawisko.

• Strojenie po założeniu kapodastra: Wielu gitarzystów ma nawyk, by sprawdzić strojenie gitary po założeniu kapo – i jest to słuszne działanie. Nawet jeśli gitarę mieliśmy nastrojoną do standardowego E, po założeniu kapodastra warto szybko uderzyć kilka akordów i ewentualnie lekko doregulować strój (zwłaszcza gdy gramy np. koncert i zależy nam na absolutnej czystości brzmienia). Drobna korekta kluczem może być potrzebna, zwłaszcza gdy używamy kapodastra wysoko na gryfie (5. próg i dalej) – tam napięcie strun i ich ugięcie jest większe.

• Strojenie po zdjęciu kapodastra: Analogicznie, po zdjęciu kapo również warto sprawdzić strój. Czasem zdarza się, że struny "przyzwyczają się" do odgięcia pod naciskiem i tuż po zdjęciu mogą brzmieć odrobinę niżej. Zwykle parę mocniejszych szarpnięć struny przywraca je do normy, ale na wszelki wypadek stroik pod ręką nie zaszkodzi.

Podsumowując, prawidłowo używany kapodaster nie powinien poważnie rozstrajać gitary. Jeśli jednak zauważysz, że z kapodastrem instrument brzmi gorzej, przyczyną może być zbyt tani lub niedopasowany kapodaster albo jego niepoprawne założenie. Dalej wyjaśniamy, jak zakładać kapodaster, by uniknąć tego typu problemów.

Jak zakładać kapodaster prawidłowo, aby nie było fałszów?

Poprawne założenie kapodastra to klucz do czystego brzmienia. Źle zamocowany kapodaster może powodować zarówno brzęczenie strun (gdy docisk jest za słaby lub nierównomierny), jak i fałsze – czyli nieczysto brzmiące dźwięki (gdy docisk jest zbyt mocny lub kapodaster jest krzywo założony, skutkiem czego struny są nadmiernie naciągnięte lub niektóre półtony się rozstrajają). Oto kilka praktycznych wskazówek, jak prawidłowo zakładać kapodaster:

• Strojenie najpierw: Zanim założysz kapodaster, upewnij się, że gitara jest poprawnie nastrojona w standardowym stroju (lub innym, w którym aktualnie grasz). Zakładanie kapo na rozstrojony instrument tylko spotęguje problemy z fałszowaniem.

• Właściwe umiejscowienie: Umieść kapodaster tuż za wybranym progiem, a nie na środku między progami. Idealnie, gumowa listwa kapodastra powinna znajdować się kilka milimetrów za metalowym progiem (bliżej główki gitary). Dzięki temu struny są dociśnięte tam, gdzie zazwyczaj dociska je palec grając akord – minimalizuje to ryzyko brzęczenia i nie wymaga nadmiernej siły docisku.

• Prostopadle i równo: Zwróć uwagę, aby kapodaster był założony prostopadle do gryfu i równolegle do progu. Jeśli będzie przekrzywiony pod kątem, część strun może nie dociskać się prawidłowo. Również wysokość powinna być odpowiednia – kapo nie może "nachodzić" na metalowy próg ani być zbyt daleko od niego. Równe ułożenie zapewni równomierny nacisk na wszystkie struny.

• Dostosuj siłę docisku: W modelach sprężynowych po prostu zaciskamy kapodaster – warto robić to zdecydowanym ruchem, by od razu dobrze osiadł na swoim miejscu. W modelach z śrubą dokręcaj stopniowo, aż wszystkie struny wydadzą czysty dźwięk, ale nie dociskaj na siłę więcej niż to konieczne. Nadmierny docisk może powodować wspomniane podciągnięcie strun i fałszywe (za wysokie) brzmienie niektórych dźwięków, a także może z czasem odbić się na kondycji progów i gryfu.

• Testuj struny pojedynczo: Po założeniu kapodastra zagraj każdą strunę pustą (bez trzymania chwytów) oraz prosty akord barowy za kapodastrem, aby sprawdzić czystość dźwięku. Jeśli słyszysz brzęczenie – znaczy, że któraś struna nie jest dobrze dociśnięta (spróbuj poprawić położenie kapo lub mocniej dokręcić, jeśli to model z regulacją). Jeśli któraś struna brzmi wyraźnie za wysoko (lekko "piszczy" poza akordem) – możliwe, że kapodaster ją nadmiernie ściska lub ciągnie. Wówczas spróbuj założyć kapo odrobinę dalej od progu (dosłownie o milimetr-dwa) lub nieco zmniejszyć docisk, by struna miała luz. Metodą małych poprawek osiągniesz idealne ustawienie.

• Nie przesuwaj na siłę: Jeśli chcesz zmienić położenie kapodastra w trakcie gry (np. między utworami), nie przesuwaj go wzdłuż gryfu pod napięciem. Podnieś lub zwolnij klamrę i przełóż na nowy próg. Przesuwanie kapo bez luzowania może nie tylko porysować gryf i zużyć szybciej gumę kapodastra, ale także rozstroić struny, bo ciągniesz je po progach. Bezpieczniej jest zdjąć i założyć ponownie we właściwym miejscu.

• Pielęgnacja i przechowywanie: Staraj się nie zostawiać kapodastra założonego na gitarze, gdy odkładasz instrument na dłużej (np. na noc czy na czas transportu w futerale). Ciągły nacisk na struny i gryf nie jest wskazany przez wiele godzin – może wpłynąć na żywotność strun, a w skrajnych przypadkach na regulację gryfu. Po zakończonej grze zdejmij kapo i przechowuj w etui lub przypięte do główki gitary (wiele osób tak robi, choć miej na uwadze, że przypięty do główki kapodaster może lekko rozstrajać gitarę przez dodatkowy ciężar – to jednak drobiazg, łatwy do skorygowania).

Stosując się do powyższych zasad, zminimalizujesz problemy z fałszowaniem. Dobrze założony kapodaster powinien sprawić, że gitara brzmi czysto, tylko wyżej. Jeśli mimo wszystko masz trudności, być może warto zainwestować w lepszy model kapodastra, który zapewni mocniejszy i bardziej równomierny docisk bez nadmiernej siły.

Czy kapodaster może zastąpić naukę chwytów barre?

To pytanie zadaje sobie wielu początkujących gitarzystów, którzy odkrywają magię kapodastra. Kusząca jest myśl, że skoro kapodaster potrafi "trzymać barre" za nas, to może nie trzeba męczyć się z nauką akordów barowych (gdzie palec wskazujący przyciska wszystkie struny). Niestety, kapodaster nie zastąpi w pełni umiejętności gry chwytów barowych. Dlaczego?

Po pierwsze, kapodaster jest statyczny – zakładasz go na określonym progu i tam pozostaje dla całego utworu (lub przynajmniej jego części). Tymczasem w wielu piosenkach akordy barowe pojawiają się w różnych miejscach gryfu w obrębie jednej tonacji. Przykładowo w gitarowych przebojach rockowych czy funkowych często mamy szybkie przejścia między akordami, z których jeden jest otwarty, a inny barowy na 5. pozycji. Nie da się w trakcie grania utworu przestawiać kapodastra co kilka sekund – musisz umieć złapać barre samodzielnie, kiedy wymaga tego utwór.

Po drugie, kapodaster zmienia tonację wszystkich strun na raz, a czasem potrzebujemy zagrać pojedynczy akord barowy, pozostając w oryginalnej tonacji. Przykładowo, grasz utwór w C-dur i nagle pojawia się akord F-dur, który w standardowym stroju wymaga barre. Zakładanie kapodastra na 5. progu, żeby uzyskać F-dur z kształtu C-dur, kompletnie mija się z celem – zmieniłoby tonację całej piosenki. W takiej sytuacji tylko opanowanie chwytu barowego pozwoli Ci czysto zagrać potrzebny akord bez rozwalania tonacji utworu.

Po trzecie, opanowanie chwytów barowych jest ważnym etapem w rozwoju gitarzysty. Uczy siły palców, poprawnej techniki ustawienia ręki, poszerza paletę dostępnych akordów. Kapodaster może być świetnym wsparciem na początku – dzięki niemu zagrasz prostszymi chwytami piosenki nominalnie zawierające barre (transponując je do "łatwiejszych" tonacji). Ale traktuj to jako czasowe ułatwienie, a nie zastępstwo. W miarę ćwiczeń warto równolegle uczyć się właściwych chwytów barowych.

Podsumowując: kapodaster to przydatny dodatek, ale nie zastąpi solidnych podstaw gry na gitarze. Nauka akordów barowych prędzej czy później i tak Cię czeka, zwłaszcza jeśli chcesz grać wszechstronnie różne gatunki muzyczne. Warto więc potraktować kapo jako partnera w graniu – pomoże Ci w pewnych sytuacjach, ale nie może wykonywać za Ciebie całej pracy.

Jak kapodaster wpływa na brzmienie i tonację utworu?

Ustaliliśmy już, że kapodaster pozwala zmienić tonację utworu poprzez podwyższenie stroju gitary. W praktyce oznacza to, że utwór zagrany z kapodastrem brzmi wyżej (w innej tonacji) niż bez kapodastra. Jeśli np. założysz kapo na 4. progu i zagrasz sekwencję akordów G-D-e-C (G-dur, D-dur, e-moll, C-dur), to usłyszysz tę progresję w tonacji B-dur (H-dur) – czyli każdy akord będzie przesunięty o 4 półtony w górę: G stanie się B, D stanie się F, e-moll -> a-moll, C -> E♭. Dla słuchacza utwór jest wyżej, ale dzięki kapo Ty możesz wciąż korzystać z wygodnych dla palców chwytów z tonacji G-dur. Zmiana tonacji może całkowicie zmienić charakter piosenki – wyżej zwykle oznacza odczucie większej jasności, energii, a niższe tonacje brzmią pełniej, ciemniej. Dlatego transponując utwór kapodastrem, warto dobrać wysokość nie tylko do możliwości wokalnych, ale i do klimatu, jaki chcemy uzyskać.

Co z brzmieniem gitary jako takim? Czy założenie kapodastra wpływa na barwę instrumentu? Zdecydowanie tak, i to czasem w pożądany sposób. Skrócenie menzury (czyli granie na krótszej długości strun) sprawia, że dźwięk gitary staje się jaśniejszy, bardziej dźwięczny. Wyższe częstotliwości są bardziej wyeksponowane, przez co akordy z kapodastrem mogą "błyszczeć" w miksie. Dźwięk bywa opisany jako bardziej szklisty lub eteryczny – szczególnie gdy capo założymy wysoko. Gitarzyści często korzystają z tego efektu, chcąc uzyskać pewien nastrój w utworze. Ballada grana zwykłymi chwytami w E-dur zabrzmi cieplej i niżej niż ta sama progresja z kapodastrem na 4. progu, grana w C#-dur (jakby "wyżej na gryfie") – ta druga wersja będzie lżejsza, delikatniejsza.

Kapodaster wpływa też na sustain i dynamikę strun, choć w mniejszym stopniu. Ponieważ skracamy struny, mają one nieco mniejszą amplitudę drgań (w końcu są ciaśniej napięte między progiem a mostkiem). Wysokie dźwięki częściej szybciej wybrzmiewają, co daje wrażenie krótszego sustainu. W praktyce nie jest to bardzo odczuwalne, ale można zauważyć, że np. akordy otwarte grane bez kapo długo wybrzmiewają basem, a te same akordy z kapo wysoko mają bardziej atak i szybciej gasnące wyższe harmoniczne. Nie jest to wada – to po prostu inna charakterystyka brzmienia.

Warto zaznaczyć, że kapodaster nie zmienia charakteru samej gitary – jeśli Twój instrument ma pewne cechy brzmieniowe (np. jest bardzo basowy lub bardzo jasny), capo tego magicznie nie odwróci, tylko przesunie w górę skali. Niemniej jednak efekt jasności może wydobyć z nawet ciemno brzmiącej gitary nowe, ciekawsze tony. Wiele osób używa kapodastra właśnie dla tej inspirującej zmiany barwy – czasem wystarczy przesunąć capo o kilka progów wyżej, by znaleźć nowe brzmienie do komponowanego utworu.

Podsumowując wpływ na brzmienie: kapodaster podnosi tonację (co jest jego głównym zadaniem) oraz rozjaśnia barwę dźwięku gitary, dodając jej blasku. Umiejętne wykorzystanie tych właściwości pozwala urozmaicić aranżacje utworów oraz lepiej dostosować gitarę do reszty instrumentów czy głosu wokalisty.

Czy warto mieć kapodaster do różnych stylów muzycznych?

Kapodaster jest akcesorium uniwersalnym, używanym w wielu gatunkach muzycznych – choć w niektórych stylach występuje częściej niż w innych. Jeśli zastanawiasz się, czy w Twoim ulubionym stylu gry kapo się przydaje, oto krótkie zestawienie:

• Muzyka folk i country: Tutaj kapodaster to niemal obowiązkowy rekwizyt. Wielu pieśniarzy i gitarzystów folkowych używa kapo, by dostosować utwór do swojego głosu i uzyskać jasne brzmienie gitary akustycznej. W country kapodaster bywa używany np. do gry techniką fingerstyle w wyższych pozycjach, co nadaje gitarze banjowego charakteru.

• Blues i rock akustyczny: W bluesie akustycznym kapodaster również jest częsty – pomaga w graniu tradycyjnych progresji w innych tonacjach, zwłaszcza przy akompaniamencie wokalu. W rocku, zwłaszcza balladach rockowych na gitarę akustyczną, kapo pozwala wykorzystać otwarte akordy w nietypowych tonacjach (np. słynne "Hotel California" zespołu Eagles grane jest z kapodastrem na 7. progu, aby uzyskać oryginalną tonację H-dur przy łatwiejszych chwytach z E-dur).

• Flamenco i muzyka latynoamerykańska: W flamenco kapodaster (nazywany cejilla) jest często używany przez gitarzystów, głównie w celu dopasowania tonacji do śpiewaka oraz nadania gitarze bardziej ostrego, jasnego brzmienia. Flamenco tradycyjnie korzysta z kapo na różnych progach (np. 2. lub 3.) dla wielu stylów (palos). W muzyce latynoamerykańskiej (np. bossa nova, latin pop) kapodaster nie jest tak powszechny, ale bywa używany przy akustycznych aranżacjach.

• Pop i muzyka rozrywkowa: Bardzo wiele popowych hitów z gitarą akustyczną w tle korzysta z kapodastra. Dzieje się tak, bo autorzy piosenek często dobierają tonację pod wokalistę – gitarzysta używa wtedy kapo, by móc grać komfortowo. W efekcie, oglądając tutoriale piosenek na YouTube, często zobaczysz informację "capo on 3rd fret" itp. Warto mieć kapodaster, jeśli chcesz grać covery ulubionych utworów pop/rock – prędzej czy później trafisz na kawałek, który bez kapo będzie trudny lub nie zabrzmi jak oryginał.

• Jazz: W tradycyjnym jazzie gitarowym kapodaster to rzadkość. Jazzmani zazwyczaj opanowują grę w dowolnej tonacji, korzystając z bogatego repertuaru akordów, skłonnych do improwizacji bez takich ułatwień. Niemniej jednak, w jazz-pop czy aranżacjach akustycznych jazzowych standardów kapodaster może się przydać, jeśli chcemy zastosować otwarte struny dla specyficznego efektu brzmieniowego. Generalnie jednak w jazzie jest on mało popularny.

• Muzyka klasyczna: W muzyce klasycznej na gitarę również kapodaster nie jest typowym narzędziem (chyba że mówimy o lutni barokowej z kapodastrem w formie przepaski, ale to inny temat). Gitarzyści klasyczni stroją instrument standardowo lub używają scordatur (alternatywnych strojów) bez kapo. Wyjątkiem może być sytuacja, gdy utwór wymaga barokowej transpozycji – wtedy dopuszcza się użycie kapodastra celem uzyskania np. oryginalnej tonacji kompozycji pisanej na lutnię. Ogólnie jednak, w klasyce kapo spotyka się bardzo rzadko.

Jak widać, w większości stylów muzycznych warto posiadać kapodaster na wyposażeniu. Nawet jeśli grasz głównie jazz czy klasykę, może on czasem okazać się pomocny (choćby w ćwiczeniach czy komponowaniu własnych utworów – potrafi zainspirować do nowych rozwiązań). Dla stylów takich jak folk, pop, rock akustyczny, blues, country czy flamenco kapodaster jest wręcz niezastąpiony, by wiernie odtworzyć charakterystyczne brzmienie tych gatunków i wygodnie zagrać w wymaganych tonacjach.

Co więcej, kapodaster to inwestycja niewielkich rozmiarów i kosztów, a dająca ogromną frajdę i swobodę. Mając go pod ręką, zyskujesz dodatkowe "klawisze" do swojego instrumentu – tak jakby Twoja gitara mogła zmieniać rozmiar i strój na życzenie. Wielu gitarzystów przyznaje, że po zakupie kapodastra zastanawiali się, jak mogli wcześniej bez niego żyć! Dlatego niezależnie od tego, czy dopiero zaczynasz przygodę z gitarą, czy grywasz od lat w konkretnym stylu – warto mieć kapodaster w swoim futerale. Prędzej czy później docenisz możliwości, jakie oferuje: od szybkiej zmiany tonacji, przez nowe brzmieniowe inspiracje, po zwyczajne ułatwienie sobie życia przy niektórych utworach.

Na koniec pamiętaj: kapodaster to tylko narzędzie – to od Twojej kreatywności zależy, jak je wykorzystasz. Może uczynić Twoją grę łatwiejszą, bogatszą i bardziej różnorodną. Eksperymentuj z różnymi pozycjami na gryfie, słuchaj jak zmienia się Twoja gitara i czerp radość z odkrywania nowych dźwięków. Powodzenia i miłego brzdąkania!